Para sistemleri

Para Sistemleri dendiğinde düşünce boyutumuzda uyanması gerekli olan fikir paranın nasıl ve neye göre basıldığıdır. Paranın nasıl ve neye göre basıldığına değinmeden önce paranın tarih boyunca var oluşundan bu yana hangi şekillerle kullnıldığını bir gözlemleyelim.

Para en temel özelliği olarak günlük ihtiyaçlarımızı karşılamakla birlikte kağıt para sistemi ile beraber bir ekonomide ne ölçüde para dolaşması-bulunması gerektiğini araştıran,düzenleyen ve paranın fiyatını(faiz) belirleyen bir kurum bulunmaktadır,o kurum da Merkez Bankası'nın ta kendisidir. Bu görevlerin Merkez Bankaları tarafından üstlenilişi kağıt para sistemi ile beraber gelişmiştir. Para Sistemleri tarihine bakacak olursak; altına dayalı para basma sisteminin geçerli olduğu dönemleri görebilmekteyiz. Nedir altına dayalı para basma sistemi? Bu sistemde kişilerin,devletin elinde bulunan paralar istendiği zaman altına dönüştürülebilmekteydi. Para-altın paritesi(oranım) oluşturulup paraya altın cinsinden değer biçilmekteydi. Örnek verirsek 1gr altın 2TL gibi bir parite belirlenip işlemler bunun üstünden gerçekleştirilmekteydi. Gerek dünya ticaret hacminin artması gerek altın üretiminin artışı talep edilen para miktarı artışının altında kalması,altına dayalı para basma sisteminden vazgeçilmesine zemin hazırlamış bulundu. Merkez Bankalarının, altına dayalı para basma sisteminde para basıp piyasaya sürebilmeleri ama ellerinde bulundurduğu altın miktarını arttırabilmeleri karşılığı mümkün olabiliyordu. Gereken altın miktarı artışı sağlanamadığı ve bununla birlikte talep edilen para miktarının çokluğundan ötürü altına dayalı para basma sistemi terk edilip itibari para sistemine geçildi. Bu sistemde paranın dayanağı artık altın değil devletlerin yasalarında belirttiği kurallardı. Artık merkez bankaları para basmak için altın rezervlerini arttırmak halinde değillerdir. Gereken görüldüğü ölçüde,merkez bankalarının bağımsızlığı gereği para basma olanakları bulunur ve hala zamanımızda uygulanan ve geçerli olan sistem budur.

Kimselerin, göçebe hayat yaşadıkları zamanlarda ve dolaylı olarak paranın olmadığı zamanlarda de şüphesiz karşılamak zorunda olduğu ihtiyaçları mevcuttu. Son yıllarda bu ihtiyaç giderme-tüketim prosesi artık para ile değiş tokuş sonucu gerçekleştirilmektedir ama bahsi geçen zamanlarda 'öztüketim' olgusu geçerliydi. Yani insanlar ihtiyaçları olan malları kendileri için,kendileri üretiyor ve doğal olarak kendileri tüketiyordu. Bu süreç ise öztüketim olarak tanımlanmaktadır. Göçebe hayat çözülmeye başlayıp insanlar yerleşik hayata geçmeye başlamaları ile beraber ihtiyaçlarını gidermek için tarımla uğraşma eğilimine girmişlerdir. Bilhassa verimli topraklarda tarım yapan insanlar bir zaman sonra tükettikleri mal miktarından daha çok üretim yapmaya başladılar. Dolaylı olarak ellerinde mal fazlası meydana geldi. Bu süreçle beraber mal fazlalıklarının değişimi gelişmeye başladı. Buna da takas usulü sistem denilmektedir. Tarihte takas usulünü mal-para sistemi takip etmektedir. Mal-para'dan sonra maden-para sonrasında banknot ve bu prosesi nihayet kağıt para sistemi devam ettirmektedir. Kağıt para sisteminin içerisinde gömülü diğer bir para sistemi ise kaydi paralardır, örnek vermek gerekirse çek, senet vb. ile yaratılabilen paralar. Günümüz çağında internet ve bilişim sektörünün gelişmesi ile beraber kullanımda olan bir para çeşidi de dijital paralardır. Mesela kredi kartları, banka hesap kartları vb.