Erozyon nasıl oluşur?

Sözlük anlamı aşınma olan erozyon, toprak parçasının bulunmuş olduğu yerden hassaten yağış suları ve rüzgar etkisiyl başka bir yere taşınması olayına denilmektir. Erozyonun oluşumu doğa varolduğundan beri gözlenmiştir. Buna karşın doğa etkisiyle oluşan erozyonun sayısı azdır. İşte o yüzden erozyon denildiğinde aklımıza ilk gelen kimselerin etkisiyle "hızlandırılmış erozyon" dur.

2.Rüzgar Erozyonu

Daha fazla kurak iklim bölümlerinde görülmektedir. Bitki örtüsü yönünden yetersiz, hayli düz ve büyük hacimli arazilerde, kuru ve ince bünyeli toprak, kuvvetli rüzgarların etkisiyle parçacıklar durumunda yerinden oynatılır. Kuru ve ince yapıdaki bu toprak toz bulutları durumunda yer değiştirir. Rüzgar erozyonu ile toprakta bölüm bölüm çukurlar ortaya çıkar. Bu çukurlardan çıkan toprak, başka araziye taşınır. Orada tekrar toprak parçacıkları toplanarak kum tepelerini oluşturmaktadır. Buna en güzel misal Nevşehir'deki peribacalarıdır.

Orman yangınları, doğal bitki örtüsü ve toprakta yaşayan organizmaların yok olması ile erozyonun artmasına neden olur. Özel olarak dağlık alanlarda bulunan ormanların yanması erozyonun oluşmasına daha çok kaynaklık eder. Erozyon, yağış suları dışında var olan ırmak, dere veyahut göller ile de oluşabilir. Uzun süren, yoğun yağışlar devamında taşkınların olması da toprağın taşınmasına neden olabilmektedir. Toprağın sahip olduğu kendi yapısı da erozyonun temel sebeplerinden olabilir. Daha fazla deniz kıyılarında gördüğümüz kum bünyeli topraklar erozyona dayanıksızlıklardır.

Erozyonun tanımından da anlaşılabileceği gibi toprağın taşınmasına etki eden faktörler erozyonun oluşmasına zemin hazırlamaktadır. Toprağı üerindeki bitki örtüsüyle değerlendirmemiz gerekmektedir. Eğer bir toprak bitki örtüsü açısından fakirse taşınması da o kadar kolay olur. Rüzgâr, yağış ve sulama suları, yerçekiminin eğim ile birleşerek toprağı taşıyabilmesi toprağın sahip olduğu bitki örtüsüyle ilgilidir. Bitki örtüsü, eğime sahip olsa dahi toprağın taşınmasını engelleyen korunaktır.Bunun yanında ek olarak bitki örtüsü rüzgârın ve yağmur sularının aşınma ve taşınma etkisini azaltabilir.

Bilgisizlik diğer bir erozyon sebebidir. Tarımsal arazilerde biçilmiş ekinlerin toprakta kalan kök ve saplarının yakılması kısa devirde ürün artışına sağlamaktadır. Bu artışın uzun devirde de sağlanacağını düşünen, yeterli bilgi sahibi olmayan çiftçi ise bu kök ve sapları yakarak, toprağın yapısına ve toprakta yaşayan canlılara zarar vermektedir. Yine benzer halde bilgisi yetersiz olan çiftçi toprağın eğimi yönünde tarlasını sürerek toprağın; yerçekimi, su yahut rüzgarın etkisiyle taşınmasına neden olabilir. Diğer bir doğal yolla oluşmayan erozyon nedeni ise orman yangınlarıdır.

Erozyondan Korunma Yolları

Erozyonun vermiş olduğu zararları da incelediğimize göre aklımıza "peki erozyondan nasıl korunmalıyız?" sorusu gelebilir.İşte korunma yollarını da şu şekilde sıralayabiliriz:

Bitki örtüsünü korumaya yönelik ağaçlandırma faaliyetleri sürekli bir biçimde yapılmalıdır.

Nadas alanları azaltılmalı, nöbetleşe ekim uygulaması geliştirilmelidir.

Ormanların tahribatı önlenmeli, orman yangınlarına karşı tedbirli olunmalıdır.

Barajların ve göllerin su toplama alanlarına daha fazla ağaç dikilmelidir.

Mera hayvancılığı otlakların yok olmasına neden olduğundan ötürü ahır hayvancılığı ön plana çıkarılmalıdır.

Araziler eğimini yönünde değil, eğime dik olarak sürülmelidir. Eğimli bölgelerdeki tarım arazileri, eğimi doğrultusunda sürülmelidir.

Rüzgarların etkili olduğu alanlara rüzgarın hızını kesecek engeller yapılmalıdır.

Toplum, özel olarak ta çiftçilere yönelik eğitimler düzenlenmelidir. Yine bu amaçla okullarda da uygulamalı dersler (daha fazla bilimsel ağaçlandırma ile ilgili) konulmalıdır.

Doğal afetler ve erozyon ile mücadele amaçlı kurulmuş dernek ve vakıflar desteklenmelidir. Gençlerin bu dernek ve vakıflarda aktif görev almaları sağlanmalıdır.

Erozyon Nasıl Oluşur?

Yağış suları yeryüzünde bulunan toprağın ağaç ve ottan yoksun olan kısımlarında toprak tanelerini kolayca yerinden oynatırlar ve arazinin sahip olduğu eğime göre aşağı doğru sürüklenmesini başlatırlar. Yağışın şiddeti ve devamlılığına göre yağış suları birleşerek toprağı, taşı ve kaya parçalarını sürükleyecek kadar güç kazanırlar ve bunları derelere, ırmaklara götürürler. Oradan da akarsular ile da bilhassa toprak olan bölüm denizlere kadar taşınır ve erozyon olayı sonlanır.

Erozyonun Yol Açtığı Sorunlar

Humus, bitkilerin asıl muhtaç olduğu toprağın yüzey bölümünde bulunan tabakasıdır. Yağmur yahut kar sularının ve bunların birleşmesiyle meydana gelen akarsuların denizlere kadar sürükleyip ekilemez hale getirdiği kısım bu humusa sahip tabakadır. Humusu olmayan bir toprakta bir bitki çeşidi yetişememektedir.  Erozyon yol açtığı diğer sorunlar şunlardır:

Toprağın aşınması ve taşınması sonucu yok olan bitki örtüsü diğer doğal afetleri de arttırır.

Tarım ve hayvancılığa dayalı üretim yaparak geçimini sürdüren kişilerin toprağın verimsiz hale gelmesi üstüne ilk etki gelirin azalmasıdır. Diğer etki tarımda çalışanların işsiz kalmasıdır. Bunun nihayetinde da kırdan kente göç artmaktadır.

Bitki örtüsü ve toprağın olmadığı yerlerde, kar ve yağmur sularını emilmez.Bu da yeraltı sularının beslenememesi demektir.

Bitki örtüsü ve toprağın yapısının bozulması ciddi ekolojik dengesizliklere neden olur.Hem toprakta yaşayan canlılar yok olur aynı zamanda iklim değişiklikleri görülmektedir.

Ve erozyonun çok önemli sonucu yok olan bitki örtüsünün tekrar oluşması binlerce senesi gerektirir.

Taşınan topraklar baraj göllerini dolmasına yol açar. Böylelikle baraj göllerinden bekleniyor olan fayda sağlanamaz.

1.Su Erozyonu

Diğer erozyon türlerine göre en bilinen ve en etkilisidir. Eğimli arazilerde, bitki örtüsünün zayıfladığı veyahut bütünüyle yok olduğu bölümlerde, yerde biriken yağış suları sert vuruş etkisi ile bir kısım toprak parçasını yerinden kopararak parçalar. Böylelikle yüzeysel akışa geçen yağış suları bu toprak parçalarını sürükleyerek aşağılara taşır. Yüzeysel akış halindeki sular aşağı indikçe diğer yüzeysel akışa geçmiş sularla güçlenir ve giderek taşıma kapasitesi de artar. Bu biçimde akış sularının yanında taşıdığı toprak ve materyal miktarı daha da artarak, taşkınlar yaratan seller ortaya çıkar. Su erozyonu nihayetinde büyük yarıklar ve derelerin oluştuğu gözlenebilir.

Erozyon Çeşitleri

Erozyon oluşumuna etki eden faktörlere göre şu biçimde sınıflandırılabilir:

Su erozyonu

Rüzgar erozyonu

Çığ erozyonu

Yerçekimi erozyonu

Buzul erozyonu

Bunlar içinde en çok görülenler su ve rüzgar erozyonu olduğundan ötürü onları azıcık daha detaylandırmamız gerekiyor: